Herceg Novi – mini przewodnik

Miasto słońca, artystów i kwiatów

Niemal wszyscy słyszeli o takich czarnogórskich miastach jak Kotor, Budva i Ulcinj. Dlaczego taką samą sławą nie cieszy się Herceg Novi? To piękne miasto zlokalizowane malowniczo nad Zatoką Kotorską. Znajdują się tu trzy twierdze i monastyr Savina. To tu żył i tworzył noblista Ivo Andrić. To miejsce określane przez Czarnogórców miastem słońca, artystów, kwiatów mimozy i tysiąca schodów. Zakątek, który przez lata był inspiracją dla wielu pisarzy…

Garść historii

Historia miasta sięga XIV wieku, kiedy bośniacki król Tvrtko I Kotromanić stworzył tu osadę o nazwie Sveti Stefan, o której wszyscy powszechnie zaczęli mówić Novi, czyli”nowy” (od novi grad – „nowe miasto”), ze względu na fakt, że była to najmłodsza osada w tej okolicy. Powstanie miasteczka związane było z przewozem soli i szlakiem handlowym wiodącym wzdłuż wybrzeża. Osada znacznie się powiększyła w XV wieku, pod rządami wielkiego księcia Stjepana Vukčicia Kosača, o którym powszechnie mówiono Herceg Stjepan. I tak z połączenia przydomka księcia i przymiotnika novi powstała używana do dziś nazwa miasta: Herceg Novi.

Turcy Osmańscy od końca XIV wieku sukcesywnie podbijali Bałkany. Nie udało im się zająć całej Czarnogóry, Herceg Novi zostało jednak przez nich zdobyte. Było rządzone przez Osmanów przez ponad 200 lat (XV-XVII wiek), z krótką dziesięciomiesięczną przerwą, kiedy ten teren został podbity przez… Hiszpanów! Hiszpanie zostali rozgromieni podczas bitwy pod Castelnuovo w lipcu 1539 roku (Castelnuovo to także jeden z wariantów nazwy Herceg Novi), jednak pozostawili po sobie ogromną fortyfikację, którą można zobaczyć ponad miastem do dziś, czyli twierdzę Španjolę.

Miasto jest wielokulturowe, jego historia była bardzo burzliwa a na przestrzeni wieków rządzone było przez różnych władców. Po Turkach, przybyli tu Wenecjanie, kolejno Habsburgowie, przez miasto przewinęły się wojska francuskie i rosyjskie, a w skutek kongresu wiedeńskiego weszło w skład Królestwa Dalmacji przynależącego do Cesarstwa Austrii. W końcu, po I wojnie światowej, cały region Czarnogóry stał się częścią Królestwa SHS, kolejno Jugosławii, Serbii i Czarnogóry, a od 2006 roku jest to miasto należące do niepodległej Czarnogóry.

Charakterystyka miasta

Architektura Herceg Novi jest bardzo zróżnicowana, tak jak i tutejsza kultura, która stanowi połączenie tradycyjnej czarnogórskiej mentalności z cechami utożsamianymi z Chorwatami. Łączą się tu wpływy prawosławia i katolicyzmu. W końcu granica z Chorwacją przebiega tylko trochę ponad 10 km od centrum Herceg Novi.

Jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc Herceg Novi jest główny port Škver, przy którym znajduje się duży pomnik założyciela miasta, czyli króla Tvrtka I Kotromanicia. Port mieści się tuż przy jednej z tutejszych twierdz – Forte Mare i dotrzeć tu można spacerując długą, niemal siedmiokilometrową promenadą 5 Danica, łączą Igalo z Meljine i przebiegającą przez całe Herceg Novi. Podczas spacerów podziwiać można rajskie widoki, ponieważ miasto zlokalizowane jest naprzeciwko wejścia do Zatoki Kotorskiej! 7 kilometrów od otwartego morza. Wybrzeże całej gminy Herceg Novi ma długość 25 kilometrów, składają się na nie 62 plaże, które z reguły są raczej wąskie i kamienisto-żwirkowe. W sezonie letnim plaże są oblegane. Rzadko narzeka się tu na brak słońca. Według statystyk, średnia tutejsza temperatura to 25 stopni Celsjusza. Ponad 200 dni w roku jest słonecznych. Ze względu na cudowną pogodę, występuje tu różnorodna bujna roślinność. Właśnie dlatego o Herceg Novi mówi się, że to miasto kwiatów i słońca. Jest tu wiele różnobarwnych kwiatów, cyprysów, drzew cytrusowych oraz oczywiście palm. Uroku dodają także góry Orjen, które niejako osłaniają miasto od północy. Góry, zatoka, zróżnicowana roślinność, zabytki oraz architektura z czasów romańskich, bizantyjskich, jak i orientalna i barokowa – oto Herceg Novi!

Co zwiedzić?

Zdecydowana większość zabytków zlokalizowana jest na terenie starówki, której symbol i centrum stanowi wieża zegarowa. Wzniesiono ją w XVII wieku z polecenia sułtana Mahmuda. Przez pewien czas stanowiła główną bramę miejską. Wieża nie jest wybitnie wysoka, jednak widać z niej całą starówkę. Panorama warta jest zobaczenia, tym bardziej że zwiedzanie wieży jest bezpłatne – jako wejściówki funkcjonują tu napiwki. Z wieży podziwiać można nie tylko Herceg Novi, po wejściu do wewnątrz dla odwiedzających widoczny jest też cały mechanizm starego zegara.

Herceg Novi posiada dwa główne place miejskie, które znajdują się po obu stronach wieży zegarowej: Trg Herceg Stjepana i Trg Nikole Đurkovića, który jest sercem miasta, podczas sezonu wypełnionym stolikami i siedzącymi przy nich turystami pijącymi kawę i smakującymi lokalne specjały. Nieopodal znajduje się także główny bazarek miejski (gradska pijaca), gdzie zakupić można najświeższe owoce, warzywa i lokalne alkohole. Po wypiciu kawy na głównym rynku, możemy wspiąć się po schodach, przejść pod wieżą zegarową i w ten sposób dotrzeć do Trgu Herceg Stjepana (zwanego też Bellavista), na którym znajduje się przepiękna cerkiew św. Michała Archanioła. Cerkiew to połączenie stylu bizantyjskiego, romańskiego, gotyckiego wymieszanych jeszcze z wpływami islamu. Wnętrze zdobi marmurowy ikonostas oraz piękne ikony. Niestety wewnątrz panuje zakaz fotografowania. Przy świątyni znajduje się mała fontanna, za nią jest dość dużo zieleni, rosną także pojedyncze palmy, a przed dodatkowo zlokalizowanych jest kilka kawiarni.

Oddalając się od cerkwi, idąc bocznymi uliczkami w dół, w stronę szkoły muzycznej, dotrzeć można do mniejszego rynku – Trgu Mićo Pavlovića, na którym mieszczą się dwa ciekawe kościoły katolickie: św. Hieronima i św. Leopolda Mandicia, czyli świętego z bardzo ciekawym życiorysem, pochodzącego z Herceg Novi. Mimo że Czarnogóra to kraj, w którym znaczącą większość stanowią prawosławni, to na terenie Zatoki Kotorskiej znajduje się wiele kościołów katolickich, które są nadal czynne. Mniejszość katolicka stanowi tu około 3%.

Msze święte w Herceg Novi

Wielu turystów poszukuje informacji o mszach świętych, odbywających się w kościele katolickim. Od razu zaznaczam, że w Herceg Novi nie ma żadnego kościoła, w którym odprawianoby mszę w języku polskim (tego typu msza odprawiana jest w sezonie letnim raz na tydzień w Budvie). W Herceg Novi, w języku chorwackim, w liturgii katolickiej można uczestniczyć w każdą niedzielę w kościele św. Hieronima o godzinie 10.00.

Tuż obok kościoła św. Hieronima znajduje się mały kościółek Leopolda Mandicia (nieczynny). W mieście, niedaleko Gradskiej Kafany funkcjonuje zaś mała świątynia św. Antuna (gdzie msze odbywają się o 17.00 lub 18.00 w dni powszednie; informacja nie jest aktualizowana w internecie, a aktualny harmonogram mszy zawsze widnieje na drzwiach kościoła).

Kościoły katolickie

Kościół św. Hieronima powstał w połowie XIX wieku na miejscu dawnego meczetu. Obok kościoła znajduje się wolnostojąca dzwonnica. Podczas pierwszej wojny światowej austro-węgierskie wojsko ściągnęło dzwon z tej dzwonnicy, po czym przetopiono go na pociski. Po wojnie dzwonnica doczekała się nowego dzwonu, który służy do dziś. Poza kościołem św. Hieronima oraz małym, znajdującym się tuż obok, kościółkiem Leopolda Mandicia, na terenie miasta zlokalizowany jest też katolicki kościół św. Antuna, przy którym funkcjonuje franciszkański klasztor. Ważną prawosławną świątynią Herceg Novi jest Monastyr Savina. Ciekawe są także kościółki dzielnicy Topla: cerkiew Zbawiciela z XVIII wieku i cerkiew św. Jerzego z XVII wieku. Herceg Novi bogate jest w różnorodne świątynie, na terenie całej gminy znajduje się 89 różnych kościołów. Część z nich to małe kapliczki wzniesione wysoko w górach, które stanowią niesamowite punkty widokowe.

Monastyr Savina

Monastyr Savina to zespół trzech cerkwi, klasztoru, skarbca oraz cmentarza Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Zlokalizowany na małym wzniesieniu, około 2 km od centrum Herceg Novi. Teren otoczony jest parkiem, rozpościera się stąd przepiękny widok na zatokę.

Głównym miejscem kompleksu są dwie cerkwie pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy. Historia mniejszej z nich sięga 1030 roku, choć obecnych kształtów nabrała po przebudowie w XV wieku. Wtedy też zostały w niej wykonane freski, które podziwiać można do dziś. Stanowią połączenie stylu bizantyjskiego i gotyckiego. Nie wszystkie zachowane są w pełnej krasie. Mimo przetarć, wywierają naprawdę ogromne wrażenie! Większa cerkiew jest nowsza, a freski w niej odnowione. Nie przywołuje skojarzeń z zabytkiem, mimo że też ma już swoje lata – została wybudowana pod koniec XVIII wieku. Wewnątrz znajduje się ikonostas o wysokości 10 metrów, a to o czym niewielu wie, to fakt że jeden z fresków, przedstawia portret cara Piotra Wielkiego!

Po zwiedzeniu głównych dwóch cerkwi, warto wspiąć się jeszcze około 300 metrów wyżej po schodach do cerkwi św. Sawy. Obecnie toczą się tam prace archeologiczne i wejście do wewnątrz jest niemożliwe. Przez kraty stojące wokół można jednak zajrzeć do środka i podziwiać tamtejsze malunki. Świątynia ma ogromne znacznie dla mieszkańców miasta. Według legend kościółek wzniósł sam święty Sawa, który powszechnie uznawany jest za najważniejszego świętego Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Historia świątyni sięga XII wieku, obecny wygląd cerkwi został ukształtowany po przebudowie w XV wieku. Od cerkwi św. Sawy wiodą drogi spacerowe po okolicznym parku zwanym Savinska Dubrava. Przy parku, także w dzielnicy Savina, znajduje się jedyna winnica miasta.

Oprócz Monastyru Savina, najcenniejszymi i najbardziej znanymi zabytkami Herceg Novi są trzy niesamowite twierdze Forte Mare, Kanli Kula i Španjola oraz wybudowana w XVIII wieku przez Wenecjan cytadela, która została zniszczona podczas trzęsienia ziemi w 1979 roku. Jej gruzy do dziś widać na wybrzeżu. Te ciekawe fortyfikacje to właśnie temat kolejnego artykułu!

TWIERDZE

Forte Mare

Spacerując promenadą, w okolicach centrum Herceg Novi, blisko portu Škver, można ujrzeć twierdzę Forte Mare, zwaną dawniej Jaka Kula. To fortyfikacja, która powstała jako pierwsza, już za czasów króla Tvrtka, kiedy formowała się pierwsza okoliczna osada. W XVII wieku przybyli tu Wenecjanie nadali budowli dzisiejszą nazwę – Forte Mare, czyli Morska Twierdza. W 1833 roku Turcy Osmańscy podczas modernizacji, przebudowując ją, sprawili że przybrała dzisiejszy kształt. Twierdza posiada dwie bramy: dolną i górną. Po wejściu, wspinając się po jej potężnych murach, można dotrzeć na sam szczyt. Z wierzchołka budowli roztacza się niebywały widok na całe miasto oraz malowniczą zatokę. Od połowy XX wieku, od zakończenia ostatnich prac modernizacyjnych, twierdzę można zwiedzać. Wtedy też stworzono na jej terenie scenę, na której odbywają się koncerty i różne występy. Obecnie znajduje się tam także ekran, na którym w lato wyświetlane są filmy w ramach akcji letniego kina.

Cytadela

Niezwykle ciekawym budynkiem (a raczej jego pozostałościami), w okolicach twierdzy Forte Mare, jest cytadela. Zbudowali ją Wenecjanie w XVII wieku. W 1702 r. Petar Anđelo Manjo połączył górną część Dolnego Miasta mocnym murem z cytadelą i w ten sposób otoczył całe miasto mocną fortyfikacją od strony wybrzeża. Cytadela, wraz z fortecą Forte Mare, stały się symbolami dawnej tutejszej osady i dumnie broniły jej przed najeźdźcami. W skład kompleksu obronnego wchodził także kamienny most znajdujący się dziś nad promenadą. Niestety fort nie wytrzymał próby czasu i w 1979 roku, podczas trzęsienia ziemi, legł w gruzach. Rozsypał się niczym domek z kart. Do dziś podziwiać można całe bloki leżące na brzegu, tuż przy promenadzie.

Kanli Kula

Twierdza Kanli Kula, czyli Krwawa Wieża, to fortyfikacja zbudowana przez Turków w 1539 roku, na miejscu ruin starego zamku. Twierdza zbudowana jest na wysokości 85 metrów n.p.m., po północnej stronie i stanowi uzupełnienie ochrony miasta. Wymiary twierdzy to aż 60×70 metrów. Całość wykonana jest niemal w całości z grubo ciosanych kamieni. Przez długie lata w twierdzy znajdowało się więzienie, stąd jej „krwawy” przydomek. Pierwotnie twierdza miała tylko jedno wejście, to od strony południowej, ale Wenecjanie wyburzyli część północnego muru i utworzyli tam drugą bramę. Wewnątrz twierdzy, na ścianach, zachowały się liczne rysunki z czasów tureckich związane z kuchnią (przyrządzaniem ryb), jak i różne krzyże, herby rodowe i ważne daty. Fortyfikacja poważnie ucierpiała podczas trzęsienia ziemi w 1979 roku. Pierwsza znacząca renowacja Kanli Kuli odbyła się w 1960 roku, wtedy też powstała tu Scena Letnia, na której podczas sezonu wakacyjnego mają miejsce różne koncerty oraz słynny Festiwal Filmowy, odbywający się z początkiem sierpnia.

Španjola

Moja ulubiona twierdza, niestety zaniedbada i często niedoceniana. Wstęp do niej jest bezpłatny, podczas gdy za wejście do Forte Mare i Kanli Kuli jest biletowane. Forteca Španjola jest pozostawiona niejako sama sobie i od kilku lat mówi się o planach jej modernizacji,… ale oczywiście nic w tym celu się tu jeszcze nie zadziało.

Twierdza zaczęła być budowana przez Hiszpanów, którzy rządzili miastem przez 10 miesięcy (1538-1539). Jej budowę dokończyli Turcy, nadając jej całkowicie inny kształt, niż pierwotnie planowano. Mimo przejęcia budynku przez Turków, w świadomości mieszkańców okolicy, fortyfikacja na zawsze pozostanie hiszpańskim (španjolskim) miejscem, stąd też nazwa – Španjola. Fortyfikację zbudowano bardzo wysoko na wzgórzu nad miastem, 170 metrów n.p.m. Stanowi kwadratową konstrukcję z czteroma basztami – po jednej w każdym narożniku. Oczywiście długi czas budowla pełniła funkcję obronną, jednak w XX wieku służyła także jako więzienie. Cały kompleks wygląda jak malutkie miasteczko. Za murami kryją się małe domki i budyneczki. Spacer po tym terenie to interesujące doświadczenie! Widok na zatokę z jej murów jest niebywały! Jedynym minusem jest konieczność podejścia pod stromą górę, w celu jej odwiedzenia. Do Španjoli można podjechać też autem lub taksówką! Na jej temat powstał długi osoby tekst – zapraszam do przeczytania.

Literacko

Pasjonaci literatury, odwiedzający Herceg Novi, powinni obowiązkowo odwiedzić dom Ivo Andricia, którego modernizacja zakończyła się w kwietniu 2021 roku. Polecam także nietypową księgarnię SO. To niepozorne miejsce, księgarnia z duszą, wypełniona ciekawymi historiami i pasją. Nazwa so, czyli „sól” odwołuje się do powstania miasta i dawnego handlu solą na tych terenach. Sklep otwarto w 2004 roku, jednak uznawany jest on za kontynuację dawnych tradycji księgarskich tego regionu. Pracownicy księgarni z zapałem i przekonaniem twierdzą, że księgarnia SO jest najstarszą księgarnią spośród wszystkich tego typu miejsc zlokalizowanych w krajach byłej Jugosławii. Można otrzymać tam klasyki literatury, wszystkie dzieła związane w jakikolwiek sposób z Zatoką Kotorską, zarówno historycznie, jak i tematycznie, a każdy zakup podstemplowany może być specjalną pieczątką z logo księgarni oraz wzbogacony o mały pamiątkowy woreczek soli.

Muzea

Jako że Herceg Novi to miasto kultury, zainteresowani mogą odwiedzić tu także muzea. Najważniejszym z nich jest Muzeum Miejskie Mirko Komnenović.

Mirko Komnenović żył na przełomie XIX i XX wieku. Przez wiele lat pełnił rolę burmistrza miasta, był także ministrem w rządzie Królestwa Jugosławii. W swoim testamencie przekazał dom urzędowi miasta z życzeniem, by stworzyć tam muzeum. Tak też się stało! Dom znajduje się przy ulicy Mirka Komnenovica 9. Dla zwiedzających otwarty jest od poniedziałku do soboty w godzinach 9.00 – 19.00. Budynek pochodzi z końca XVIII wieku, zbudowany jest w stylu neobarokowym.

Muzeum funkcjonuje od 1953 roku i zawiera zbiory o różnorodnej tematyce: kolekcję archeologiczną (z czasów prehistorii, archeologii starożytnej, archeologii podwodnej oraz zbiory z wczesnego średniowiecza i lapidarium), kolekcję historyczną dotyczącą losów miasta, kolekcję lokalnej sztuki i ikon oraz zbiory etnologiczne. Wejście jest biletowane.

Za drugą część muzeum miejskiego uznawana jest galeria sztuki Josipa Bepo Benkovicia zlokalizowana na starym mieście, przy ulicy Marka Vojnovicia 4. Czynna od poniedziałku do soboty w godzinach 9.00 – 20.00 i w niedziele od 10.00 do 18.00.

Oddział muzeum miejskiego znajduje się także w Baošići, gdzie zlokalizowane jest Muzeum Starego Kapitana Mirosława Stumbergera. Muzeum czynne jest od poniedziałku do soboty w godzinach 8.00 – 15.00, a wstęp kosztuje 2 euro.

Niezwykle ciekawymi miejscami są także posiadłości dwóch wybitnych osób – noblisty Iva Andricia oraz Marszałka Jozipa Broz Tity. Pierwszy z wymienionych budynków znajduje się przy ulicy Njegoševoj 79 i przeznaczony jest do zwiedzania przez cały tydzień w godzinach od 9.00 do 23.00. Cena wstępu to 2 euro. Druga willa zlokalizowana jest w Igalo, przy ulicy Savy Ilića 5. Otwarta dla zwiedzających tylko w poniedziałki, środy i piątki w godzinach od 18.00 do 19.15.

*Godziny w których otwarte są instytucje kulturalne mogą ulegać zmianie, obiekty mogą być też wyłączone z użytku od października do maja lub czerwca.

Wakacje w Herceg Novi

Jak na miasto słońca i kwiatów przystało, Herceg Novi jest wielobarwne. Słoneczne symbole widoczne są także na ulicach, a kwiatów tu całe mnóstwo! Symbolicznym kwiatem miasta jest mimoza, która doczekała się tu swojego święta – Praznik Mimoze, czyli „Święto Mimozy” obchodzone jest tutaj na przełomie lutego i marca. Można je uznać niejako za odpowiednik katolickiego karnawału. Bale przebierańców, kolorowe parady, występy mażoretek i huczne koncerty!

Ze względu na święto, Herceg Novi to miejsce do którego można przyjechać także zimą! Polecam je jednak przede wszystkim w okresie wakacyjnym, osobom które szukają nie tylko plaży, ale też lubią zwiedzać.

Igalo

Około 3 kilometry od centrum Herceg Novi znajduje się miejscowość Igalo, która jest nieco bardziej rozrywkowa. Dwie większe dyskoteki, dużo barów, także kramów z pamiątkami. Miejscowość ta stanowi słynne uzdrowisko i odwiedzane jest często ze względu na plażę z radioaktywną gliną, którą powszechnie nazywa się po prostu leczniczym błotem. Plaża błotna, a tuż za nią fragment plaży piaszczystej, znajdują się na samym początku miejscowości, od strony Njivic, blisko rzeczki Sutorina. Z okładów błotnych w Igalo korzystał niegdyś najważniejszy jugosłowiański przywódca, Jozip Broz Tito, którego willa znajduje się tu do dziś, i którą również można zwiedzać.