KSIĄŻKI

Stwórzmy razem najdłuższą listę książek o tematyce bałkańskiej! Koniecznie zostaw komentarz pod tym artykułem, jeśli nie znalazła/eś na liście książki poświęconej Bałkanom, którą znasz. Dlaczego warto? Bo literatury bałkańskie nadal są niedostatecznie znane! Dodatkowo należy przyznać, że losy i kultury krajów bałkańskich bywają bardzo skomplikowane. By nieco zbliżyć się do Bałkanów i lepiej je poznać, warto spróbować zrozumieć niektóre zjawiska właśnie za pomocą literatury!

MOJE TOP 5

1. Słownik Hazarski, Milorad Pavić
2. Jakbyś kamień jadła, Wojciech Tochman
3. Bukareszt, kurz i krew oraz Błoto słodsze niż miód, Małgorzata Rejmer
4. Oni nie skrzywdziliby nawet muchy, Slavenka Drakulić
5. Kraj, gdzie się nie umiera oraz Ręka, której nie kąsasz, Ornela Vorpsi

Skoro zaczęłam od moich ulubionych książek, powinnam uzasadnić mój wybór! Słownik Hazarski to dla mnie książka nietypowa, którą się uwielbia i na którą patrzy się z zachwytem, lub której fenomenu wcale się nie rozumie, wzrusza się ramionami i odkłada. Nie ze względu na treść. Książka naprawdę ma formę słownika! Słownika z dużą liczbą długich haseł, niejako miniopowiadań, a każde z nich ma odnośniki przekierowujące do kolejnych ze słownikowych definicji. I w ten sposób, za każdym razem, wybierając inne odsyłacze, można przeczytać odmienną historię. Książka, którą można czytać latami! Zaczynając od końca, wychodzi niezły kryminał. Czytając po kolei, to książka historyczna, przepełniona mitami. Ja ją uwielbiam. Jestem zafascynowana jej dokładnością i stylem! 

Jakbyś kamień jadła to już całkiem inna forma! Historia polskiej antropolożki Ewy Klonowski, która na podstawie szczątków zwłok, opisuje losy zabitych w Bośni i Hercegowinie, kompletuje ich ciała, oddając czekającym rodzinom. Opowieść o kobietach, o żonach, matkach, córkach. Absolutnie niesamowity, smutny, ale zadziwiający reportaż. A co więcej! Podczas mojej praktyki w Dubrowniku, pracowałam z doktorantką archeologii Mirną, której promotor pracował z panią Ewą Klonowski! Nie poznałam go osobiście, ale ze względu na opowieści Mirny, cała ta historia powróciła do mnie na nowo… 

Reportaże Rejmer są bolesne, ale prawdziwe. Bardzo prawdziwe, dosłowne, realistyczne. Podobnie jak twórczość albańskiej pisarki Orneli Vorpsi. Dwie wspomniane książki tej autorki są bardzo krótkie. Reprezentują inny rodzaj literatury niż dzieła Rejmej, ale w obu widoczna jest dosłowności realiów komunistycznego życia. Swą prostotą połączoną z dosłownością, wpisują się na listę książek, które zmieniły moje postrzeganie Bałkanów. Muszę jednak zaznaczyć, że nie są to książki dla początkujących. Czytając je, warto najpierw zaznajomić się z realiami ówczesnej Albanii i Rumunii.

Oni nie skrzywdziliby nawet muchy to zaś portrety zbrodniarzy wojennych sądzonych w Hadze za zbrodnie przeciwko ludzkości. Często opowieści o ich codziennym, przedwojennym życiu, o tym że ci którzy gwałcili w czasie wojny, byli dobrymi ojcami dla swoich córek, a ci którzy zabijali, pomagali wcześniej swoim sąsiadom, którzy byli innego wyznania. O tym, że byli dobrzy i nie skrzywdziliby nawet muchy, ale przyszła wojna i w odmiennych realiach nic już nie jest takie samo… 

Zrozumieć Bałkany

Chcąc zrozumieć Bałkany, warto zapoznać się z książkami z poniższej sekcji Ważne. Literatury Bałkanów często budowane są wokół tematu wojny, ale także stereotypu – stereotypu Bałkanów. Rozwój bałkańskich uprzedzeń oraz manipulację historią tego regionu pomaga zrozumieć Maria Todorova (w sposób bardzo poważny i uniwersytecki) oraz Božidar Jezernik, którego Dzika Europa jest już klasykiem. Przyjemnym, zaskakującym, często zabawnym. 

Most na Drinie to chyba najbardziej znana bałkańska powieść, jedynego postjugosłowiańskiego noblisty w dziedzinie literatury. Odnosząca się do Bośni w czasach tureckich. A czasy tureckie to właśnie to, co do dziś ma odbicie w tamtejszej kulturze. Nie da się zrozumieć historii Serbii, bez zapoznania się z kosowskim mitem, który jasno wyjaśnia i opisuje Čolović w swoich esejach. Czarnogórcy upatrują podstaw swojej państwowości i odrębności narodowej na podstawie Górskiego Wieńca, a Pod jarzmem będąca interesującą raczej dla pasjonatów Półwyspu, niż przeciętnych czytelników, jest niezwykle ważna dla historii bułgarskiej i tożsamości narodowej, także odnosząc się do jarzma tureckiego. Długo zastanawiałam się nad klasykiem chorwackim. Padło na Osmana, bo to chorwacka epopeja. Uzupełnieniem tych dzieł i esejów Čolovicia, może być Kultura Kłamstwa Ugrešic analizująca bałkańskie (i nie tylko bałkańskie) nacjonalizmy. 

Dalsza kolejność dzieł jest przypadkowa. Nie ma tu autorów tureckich i greckich¹, są odniesienia do Rumunii, ale niezbyt liczne. Mało jest Bułgarii, bo nie jestem specjalistką na temat tego kraju. Trudno także odnieść się do literatury Macedonii Północnej – na liście jest tylko trzech autorów macedońskich: L. Dimkovska, B. Minevski i E. Lafazoanovski. W temacie albańskim warto zwrócić uwagę na twórczość Ismaila Kadare – od wielu lat mówi się, że jest realnym kandydatem do nagrody Nobla. Do mnie jego twórczość nie do końca przemawia, według mnie Kadare także przyczynia się do utrwalania niektórych stereotypów, choć z dużym zainteresowaniem czytałam Pałac snów i Akta sprawy H.

WAŻNE – to co pomoże zrozumieć Bałkany

1. Bałkany wyobrażone, Maria Todorova
2. Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników, Božidar Jezernik
3. Most na Drinie, Ivo Andrić
4. Cykl Kosowski (Serbia)
5. Górski wieniec, Petar II Petrović Njegoš (Czarnogóra)
6. Osman, Ivan Gundulić (Chorwacja)
7. Pod jarzmem, Ivan Vazov (Bułgaria)
8. Kultura kłamstwa, Dubravka Ugrešić
9. Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej, Ivan Čolović
10. Bałkany terror kultury. Wybór esejów, Ivan Čolović

Ponad 100 książek reprezentujących literatury bałkańskie

11. Chwila na miłość, Joanna Stovrag²

12. Bułgaria. Złoto i rakija, Magdalena Genow

13. Zapach deszczu na Bałkanach, Gordana Kuić

14. Niepamięć, Jolanta Kosowska

15. Chorwacka przystań, Anna Karpińska

16. Azyl, Izabela Sowa

17. Gdy zakwitną poziomki, Agnieszka Walczak-Chojecka

18. Gdzie ja jestem w tej historii?, Emir Kusturica

19. Non-Oui, Lidija Dimkovska

20. Powieść o śmierci galerii, Miroslav Josić Višnjić 

21. Kobieta na kamieniu, Ivo Andrić

22. Wakacje na południu, Ivo Andrić

23. Czas cudów, Borislav Pekić

24. Saga Bałkańska, Agnieszka Walczak-Chojecka (Nie czas na miłość, Nie czas na zapomnienie, Nie czas na pożegnanie)

25. Seria Szukaj mnie wśród lawendy, Agnieszka Lingas-Łoniewska

26. Pozdrowienia z Serbii, Aleksander Zograf (komiks)

27. Strefa bezpieczeństwa Goražde, Joe Sacco (komiks)

28. Przeklęte podwórze, Ivo Andrić

29. Konsulowie ich cesarskich mości, Ivo Andrić

30. Amerykański fikcjonarz, Dubravka Ugrešić

31. Muzeum bezwarunkowej kapitulacji, Dubravka Ugrešić

32. Ucho, gardło, nóż, Vedrana Rudan

33. Naga wyspa. Gułag Tity, Božidar Jezernik

34. Wołga, Wołga, Miljenko Jergović

35. Srda śpiewa o zmierzchu w Zielone Świątki, Miljenko Jergović

36. Ruta Tannenbaum, Miljenko Jergović

37. Zaprzysiężona Dziewica, Elvira Dones

38. Adriatyk. Miejsca, ludzie, historie, Uwe Rada

39. Celovnik, Blaže Minevski

40. Brewiarz śródziemnomorski, Matvejević Predrag

41. Koczownicy, Nenad Veličković

42. Wędrówki, Miloš Crnjanski

43. Pocztówki z grobu, Emir Suljagić

44. Zapiski pewnej Anny, Kapor Momo

45. Blokada Belgradu, Kapor Momo

46. Hrapeszko, Ermis Lafazanovski

47. Pułapka na myszy Walta Disneya, Zoran Ferić

48. Brewiarz śródziemnomorski, Predrag Matvejević

49. Bohater na ośle, Miodrag Bulatović

50. Ogród, popiół, Danilo Kiš

51. Klepsydra, Danilo Kiš

52. Grobowiec dla Borysa Dawidowicza, Danilo Kiš 

53. Czerwony kogut leci wprost do nieba, Miodrag Bulatović

54. Pod pokładem, Vladimir Arsenijević

55. Rola mojej rodziny w światowej rewolucji, Bora Ćosić

56. Kompromis. 13 opowiadań albańskich, Ylljet Aliçka

57. Krótki podręcznik przekraczania granic, Gazmend Kapllani

58. W bałkańskim kociołku, Bożena Iliev

59. Bałkańskie upiory. Podróż przez historię, Robert David Kaplan

60. Granica. Na krawędzi Europy, Kapka Kassabova

61. Psia skóra, Fatos Kongoli

62. Baj Ganio, Aleko Konstantinow

63. Ci dwaj mężczyźni, Slobodan Selenić

64. Zabójstwo z premedytacją, Slobodan Selenić

65. Bohater na ośle, Miodrag Bulatović

66. Derwisz i śmierć, Meša Selimović

67. Plac wolności, Pavao Pavličić

68. Krew za krew, Ismail Kadare

69. Ślepy ferman: trzy mikropowieści, Ismail Kadare

70. Pałac snów, Isamil Kadare

71. Akta spawy H, Ismail Kadare

72. Kadisz, modlitwa za umarłych, Isak Samokovlija

73. Jadąc do Babadag, Andrzej Stasiuk

74. Sarajewo. Rany są nadal zbyt głębokie, Hervé Ghesquière

75. Umierający Europejczycy, Karl Markus Gauss

76. Wiolonczelista z Sarajewa, Steven Galloway

77. Bałkany. Raport z polskich misji, Grzegorz Kaliciak

78. W oblężeniu. Życie pod ostrzałem na sarajewskiej ulicy, Barbara Demick

79. Zakopać maszynę do pisania. Dzieciństwo pod okiem Securitate, Carmen Bugan

80. Powtórnie narodzony, Margaret Mazzantini

81. Bałkański szkicownik, Mariola Mikołajczak

82. Jugosławia. Rozsypana układanka, Beata i Paweł Pomykalscy

83. Jestem komunistyczną babą!, Dan Lungu

84. Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Joanna Rapacka

85. Chorwacja. Przewodnik historyczny, Sławomir Koper

86. Powrót do Kosowa, Gani Jakupi, Jorge González (komiks)

87. W stronę Ochrydy, Kapka Kassabova

88. Czyja jest Bośnia?, Andrzej Krawczyk

89. Widziałem ją tej nocy, Drago Jančar

90. Życie i śmierć na Bałkanach. Kronika rodziny z Czarnogóry, Nebojša Bato Tomašević

91. Sabo się zatrzymał, Oto Horvat

92. Krótka wycieczka, Antun Šoljan

93. Balkan Express, Dominika Ćosić

94. Grek Zorba, Nikos Kazantzakis

95. Moja Jugosławia, Goran Vojnović

96. Dziecko wojny, Sara Nović

97. Wojna umarła, niech żyje wojna. Bośniackie rozrachunki, Ed Vulliamy

98. Wiolonczelista z Sarajewa, Steven Galloway

99. Goran Bregović. Szczęściarz z Sarajewa, Grzegorz Brzozowicz

100. Pokonać mur, Marina Abramović

101. Dziennik pisany później, Andrzej Stasiuk

102. Szofer upadłych królów, Stanisław Figiel

103. Widok na Sarajewo, Artur Bilski

104. Albania miłość w czasach vendetty, Krystyna Mrugalska

105. Trogirskie wakacje, Hanna Dikta

JAKA JEST TWOJA ULUBIONA KSIĄŻKA ZWIĄZANA Z BAŁKANAMI? KONIECZNIE DAJ ZNAĆ W KOMENTARZU!

¹Podczas aktualizacji tektu, która nastąpiła w sierpniu 2021 r., dodałam do listy książkę Grek Zorba, Nikosa Kazantzakisa, jest więc i grecki reprezentant

²W pierwszej wersji artykułu stworzyłam podział na książki „lekkie” i „poważne”; po przemyśleniu zrezygnowałam z tego podziału, tworząc jedną długą listę, którą dodatkowo zaktualizowałam w sierpniu 2021 (pierwsza lista została opublikowana na balkannskim blogspocie w maju 2020). Kolejność książek jest losowa.